Gió bụi đường xa.

Nem chợ Huyện, cháo bột Diên Sanh, bánh canh bà Đợi, bún giò bà Mô... những món ăn chơi ở những vùng đất xa xa ấy dải đất miền Trung được gắn với tên chủ nhân của những quán ăn dọc đường thiên lý, bình dân giản dị thôi nhưng ai đã tới nơi, thưởng thức một lần rồi, sẽ đôi khi ngồi một mình ta chợt nhớ, chợt thèm đến lạ.
Nhớ nên phải viết tí không thôi để lâu quên, về những món ăn dân dã nhưng ngon thiệt ngon trên những nẻo đường đất nước. Viết cho bạn, cho con, cho ai đó mai mốt có dịp đi ngang, nhớ tới nó và thích khám phá thì tìm đến thưởng thức cho biết với người ta, và có được tí vốn góp, nói dóc được với đời.

Ở đất Quảng miền Trung nắng cháy có một món ăn dân dã là món cháo bột. Nổi tiếng là cháo bột Diên Sanh hay bánh canh cá Tràu cũng là nó, một món ăn chơi có hương vị rất đặc biệt của vùng đất Trị Thiên. Còn nghe người ta kêu món ăn này với một cái tên khác nữa là cháo giạt giường, nghe ngồ ngộ.

Sông Ô Lâu bắt nguồn từ các dòng suối nguồn nhỏ trong vắt từ những vách đá sỏi rừng đông Trường Sơn chảy xuôi về dẻo đồng bằng ven biển. Diên Sanh ở Hải Lăng, Quảng Trị. Đó là một vùng quê rộng lớn nằm bên dòng Ô Lâu ấy. Dòng sông chia đôi bờ, một bên là đất Diên Sanh còn bên kia sông là vùng Phong Điền, Thừa Thiên Huế.

Nguyên liệu chính của cháo bột Diên Sanh là bột và cá Tràu. Cháo mà nghe người ta khen nhiều, ta ghé thử ăn cháo đất này coi sao. Thì ra kêu cháo mà không phải là cháo. "Cháo bột" là tên gọi của người dân ở nơi đây chỉ món ăn làm ra từ thứ gạo được cấy trồng ở đồng đất quê mình. Về hình thức giống như sợi bánh canh được những người nông dân làm theo một cách riêng của xứ mình.
Dù ở đất miền Trung nắng gắt gió khô, khí hậu khắc nghiệt nhưng nhờ có một dòng sông, đất đai và ruộng đồng nơi đây có một phần trù phú. Hạt lúa nặng mồ hôi thương quý, con cá Tràu của sông Ô lâu không ngông nghênh to bự con như cá Bông cá Lóc vùng sông nước miền Nam, chỉ khiêm tốn vừa phải mà cho người ta thịt cá săn chắc, ngọt ngay.

Bột được làm từ gạo, phải chọn thứ gạo cấy trồng trong mùa lúa ngon của năm. Xay và nhồi bột theo một cách làm riêng để tạo nên bột vừa độ ẩm dẻo nhưng lại không dính. Người ta xay bột, nhồi cho kĩ, sau đó dùng ống tre cán mỏng nắm bột, rồi cắt nhỏ thành sợi nhìn giống như những thanh giạt giường tre nhỏ, nên cũng kêu là cháo giạt giường là vậy. Bột ai bán do quán tự nhồi chớ không mua, ăn nhiêu mần nhiêu, có ai tới kêu món mới mần bột. Mùa màng đất này không dễ, khi khó khăn lụt lội khi giá rét khi gió lào, làm nên hạt gạo bao công sức mồ hôi nên sợi bánh ở đây dai và ngon, thơm dẻo hương hoa đồng đất quê nhà.

Cá Tràu cùng là thực phẩm chính tạo nên vị ngọt của tô cháo bột. Nó chính là con cá Lóc đồng tươi rói ấy được người ta đánh bắt ở trên sông hay trong ruộng lúa. Cá mang hấp vừa chín tới cho rắn miếng, gỡ thịt cá để riêng còn đầu và xương cá giã ra nấu nước dùng.
Các loại bánh canh có nhiều hương vị khác nhau, bánh canh gà, thịt heo hay tôm. Nhưng bánh canh cá Tràu thì có một hương vị đặc biệt ngọt ngào. Nên người Quảng Trị tự hào bánh canh nấu với con cá Tràu của mình lắm.

Một gia vị không thể thiếu được cho món ăn này là củ Ném, không có củ Ném không thành cháo bột. Thứ gia vị cũng ngồ ngộ rất riêng tư của đồng đất nơi đây, bởi hình thức trông nó giống như củ hành củ tỏi nhưng lại chỉ có một tép một. Hương vị dịu dàng, ở nơi khác không có, ta đặt cho nó cái tên "hành đơn côi" cho vui. Xắt nhỏ hay giã dập củ Ném bỏ vô nước dùng, thêm miếng vô tô cháo cho dậy mùi cô đơn. Nghe nói đâu thứ củ Ném còn được dùng nấu chè giải cảm.

Đường đi vào Diên Sanh, ta sẽ ghé chợ huyện, sẽ gặp được nhiều hàng cháo bột ven đường ở quanh đây nhưng nghe người ta đồn quán cháo bột của o Thủy là quán nấu ngon nhất. Chỉ là một biển hiệu đơn sơ, ghế bàn đơn giản, khách hàng dân dã.
Ta sẽ căn giờ mở cửa bán hàng của quán o Thủy rồi nhào vô, sẽ là người mở hàng và nhận được nụ cười tươi cùng đôi lời trò chuyện hỏi thăm về món cháo bột của đất này.

Tô cháo bột được múc ra. Cho thật nhiều hành lá và cả lá củ Ném xắt nhỏ, thêm muổng ớt bột hay ớt bằm, nhiều nhiều vô. Ôi là thứ ớt trồng ở đất Quảng Trị này, nó cay xé lưỡi. Nếu hên ta kiếm thêm được bộ đồ lòng của con cá Tràu thì nhất. Cái bao tử giòn ngọt, nước dùng nhẹ nhàng, củ Ném thanh thanh, cá Tràu ngọt ngay và vị hành ớt cay nồng xông lên mũi. Nước mắt nước mũi hít hà, mồ hôi rịn ra trên mặt trên trán rồi lan lên kẽ tóc. Một giọt rớt lên tô cháo, mồ hôi thấm lưng áo. Rồi mồ hôi mẹ mồ hôi con khi ta kêu thêm tô cháo thứ hai.

Có anh bạn Phong Quảng, người bạn đồng hành những chuyến đi đường xa gió bụi, yêu miền đất này đến lạ. Cứ về đây ăn cháo bột hay cơm hến, khi nào anh cũng phải kêu cho mình ít là hai tô. Ơi cái xứ của anh, ăn tô cháo cũng cực mà ngon gì đâu. Cô hàng quà nhìn khách hít hà, ngoảnh mặt cười vui thế.

Bật mí một chuyện nữa là cũng ở chính miền đất  này là lò của Kim Long tửu, thứ rượu gạo dân dã, uống vô êm ru, say cũng êm mà không biết nhức đầu. Hàng hiệu Kim Long tửu đã có tiếng từ lâu nhưng anh em nhậu mới được biết đến thời gian gần đây do những người bạn quảng bá, tất nhiên thích hơn vẫn là Kim Long dân dã chớ không phải là Xika đại trà. Vậy nên ở đất này mới có câu ca:
Diên Sanh bán cháo giạt giường,
Trí Bưu bán rượu, Xuân Trường bán dưa.