Lào ơi thương với miền Tây.

Dòng Mekong miệt mài năm tháng, chảy qua lãnh thổ của năm đất nước Đông nam Á, như dải lụa mềm mại gắn bó và thắt chặt đời sống của nhiều tộc dân đã bao đời sống bên hai bờ lưu vực dòng sông với nhiều nền văn hóa, lịch sử và truyền thuyết, thi ca cùng với biết bao nhiêu sản vật của dòng sông trong tự nhiên hay vào mùa vụ.

Cách nay ít lâu có một chuyến đi trên sông nước ấy. Chuyến viễn du hoàn toàn tự do, xe tự lái vui đâu chầu đó trên đường bộ, đường sông cùng với anh em Đất Tiên Sa, dọc theo đất nước Lào yên bình, hiền hòa và thanh vắng. Từ thủ đô Viên Chăn, nhóm ngược Mekong bằng xuồng máy đi lên vùng sông nước Sayabouli (Xayaboury), một tỉnh Tây Bắc Lào nằm giáp biên giới Thái. Tại đây ít lâu nay người Lào Thái đã khởi động cho một dự án thủy điện lớn Sarabury, nỗi lo lớn cho sự biến đổi tự nhiên của cả một vùng rộng lớn hạ lưu Mekong.

Mekong-tỉnh Sayabury.

Càng lên thượng nguồn thuộc địa phận tỉnh Sayabouli, đồi núi hai bên sông càng như ép vào dòng chảy Mekong làm cho con sông hẹp dần lại và lòng sông như cũng cạn dần. Nhiều chỗ dòng chảy xiết hơn, những ghềnh đá lớn nhỏ xuất hiện nhiều dần, nổi nhô lên trên sông hay ngầm sát mặt nước làm cho dòng chảy bỗng uốn lượn, cuộn xoáy và tung bọt trắng xóa trong nước đỏ đục ngầu phù sa. Dòng phù sa ấy trôi về xuôi, đắp bồi hai bên bờ Mekong bất cứ nơi nào nó đi qua, cho màu mỡ đất đai đôi bờ, cho cây trái xum xuê, cho bông lúa trĩu nặng, cho cá tôm muôn đời từ ngàn xưa tới nay...

Phải là những tài công thông thạo luồng lạch lắm mới dám chạy ghe thuyền. Chiếc xuồng gắn máy bên ta gọi tắc ráng hay là Bo bo được gắn bằng động cơ Hyundai của xe hơi vài chục mã lực, giống kiểu của nước bạn Thái lan chạy với tốc độ chừng ba chục lý giờ, gió bạt tóc, mát rượi như cưỡi xe Honda hóng gió. Bác tài công cương nghị, ít nói, tập trung nhìn dòng chảy lái chiếc ghe chở du khách rẽ nước băng băng ngược dòng Mekong, thú vị biết bao.

Nhưng còn có thể như vậy được không, khi mai mốt dòng chảy này sẽ bị ngăn lại để nơi đây sẽ nằm chìm trong biển nước mênh mông, dòng phù sa đỏ không còn tiếp tục chảy xuôi về Cao Miên và đồng bằng Nam bộ, vựa lúa lớn nuôi sống mấy chục triệu con người, hàng năm cung cấp lúa gạo cho khu vực và một phần thế giới.

Đồng bằng sông Cửu Long, hay miền Tây trù phú được hình thành bởi hai dòng sông chính Tiền Giang và Hậu Giang. Sông Tiền là dòng Mekong chạy thẳng xuống, còn sông Hậu là sông Bassac nối dòng  Tonle Sab đổ về từ Biển Hồ.
Hai dòng sông chỉ một lần hòa vào nhau ở thủ đô nước bạn Campuchia nhưng về đồng bằng Nam bộ lại được hòa trộn với nhau bởi những "vàm" và những "kinh rạch" chằng chịt. Phù sa theo dòng Mekong, tôm cá từ biển Hồ theo dòng Tonle Sab. Những luồng cá di cư để lớn lên và sinh sản theo mùa cùng với dòng phù du thức ăn tự nhiên mang cho miền Tây rất nhiều sản vật sông nước từ thượng nguồn tới tôm cá nước lợ nơi cửa biển, chỉ xứ sở này mới có.

Hàng năm người dân miền Tây đón mùa nước nổi. Nước về tràn ngập khắp nơi, nước rửa sạch ruộng đồng, làm mới đất bạc, hẹn mùa lúa trúng. Họ mừng vui chờ đón con cá linh bé nhỏ, cá mè vinh, sặt bổi, cá rô đồng... dưới mặt nước tràn ngập miên man. Không có mùa nước nổi là đói, là thất mùa, thất cả lúa cả cá. Ai đó không biết, nói miền Tây sống chung với lũ. Nhưng không phải, hàng năm miền Tây luôn trông ngóng nước về, người ta nói thân thương: "trông mùa nước nổi".
Sợ rằng một ngày nào đó, sinh thái vùng đồng bằng Cửu long bị phá vỡ, miền Tây sông nước sẽ ra sao.  Nghe ngóng tin người ta đắp đập ngăn sông làm thủy điện, làm thảo dân hai lúa cứ lo lắng hổm rày, suy nghĩ Lào là bạn, chắc là biết thương với dân miền Tây mình chớ. Cầu cho cái ủy ban Mekong nào đó cúp đi cái dự án không thuận ý trời lòng dân này. Bởi đã bắt đầu rồi, Cà Mâu sạt lở đất, bắt đầu rồi ruộng đồng nhiễm mặn và năm rồi mùa nước nổi chỉ trở về mon men.

Dòng Mekong có một phần chảy giữa hai đất nước láng giềng Lào -Thái. Người ta kể rằng xứ sở Triệu Voi ngày xưa rộng lớn lắm, bờ cõi còn trải dài qua bên kia bờ Tây Mekong. Vào một năm nào đó, từ một lời thách đố cá cược của các vị vua chúa trong việc xây cất những ngôi chùa, vùng đất bên bờ Tây Mekong của người Lào làm vốn cá cược được gán đi đã vĩnh viễn thuộc về người Thái. Từ đó, dòng Mekong là của biên giới giữa hai đất nước.
Ngày nay ở Sayabury, gần nơi có khúc sông biên giới, người Lào cùng người Thái bắt tay nhau làm thủy điện. Sẽ tai hại nhường nào khi người ta vì mục tiêu kinh tế quyết uốn nắn thiên nhiên.

Đôi bờ Mekong dọc suốt dòng sông, nắm đất nơi nào cũng trĩu nặng phù sa, khoảng nước nơi nào cũng đầy tôm cá, là của thiên nhiên trời đất cho tặng con người.

Dòng Mekong- Sông Tiền.