Đồng đất Lý Sơn.

Lý Sơn là một hòn đảo hình thành từ ba ngọn núi lửa cũ, địa hình và đất đai trên đảo từ nham thạch phun trào đã qua hàng nhiều triệu năm. Lý Sơn còn mang một tên khác là Cù lao Ré, cái tên của  ông cha đặt ra từ thuở đi khai phá miền đất này theo một loài cây hoang dại mọc nhiều trên đồng đất nơi đây. 

Hòn đảo từ bao đời của những người nông dân và chài lưới nằm ngoài khơi biển Đông thuộc Quảng Ngãi, cách đất liền tính từ bến tàu Sa Kỳ gần hai chục hải lý. Nơi ấy có những người con của biển cả, bao năm qua vẫn đi về biển đảo Hoàng Sa nhiều gian nan, nhiều bão tố. Họ là những người lính hải đội Hoàng Sa năm xưa hay những người dân lành sống nghề đánh cá. Họ đi biển, làm ăn và gìn giữ vùng trời vùng biển của ông cha mình từ bao đời nay.

Huyện đảo Lý Sơn có ba xã Vĩnh An, An Hải và An Bình hình thành từ đảo Lớn và đảo Nhỏ nằm kế. Trên đảo Lớn có nhà truyền thống hải đội, Âm linh tự thờ vong hồn liệt sĩ Hoàng Sa, nhà thờ cai đội và những ngôi mộ gió bởi có rất nhiều những người con của biển ra khơi đã không trở về. Thiên nhiên và bão tố, và gần đây là giặc giã xóm giềng phương Bắc. Nhiều lắm những giọt nước mắt của những người vợ, của con cái và người thân trong ngày tháng ngóng chờ tàu đi rồi tàu về, có những người chờ mãi, chờ mãi, chờ hết cả một đời...

Khi những người trai của gia đình ra khơi, những người nữ chịu thương chịu khó ấy ở nhà nuôi con, gắn với đồng đất, với cát nóng và những loài cây trồng mang đặc thù Lý Sơn, thơm ngon thương quý. 

 Về với  Lý Sơn, thấy người dân trồng khá nhiều loại rau, hoa màu với mè đậu, dưa hấu và cả những thửa ruộng bắp mới thu hoạch. Đồng đất ở đảo thích hợp với nhiều loại cây nhưng trong đó hai loại cây đặc sản của đảo đã nổi tiếng khắp trong và ngoài nước, rất được nhiều bà nội trợ ưa chuộng là hành và tỏi. Nổi tiếng nhất là tỏi Lý Sơn.

Gặp một cô bé ở cổng chùa Hang, em mới thi hết phổ thông, nghỉ ngơi chờ ngày thi đại học, tranh thủ phụ mẹ giữ xe miễn phí cho du khách tới vãn cảnh chùa. Giới thiệu về đặc sản của Lý Sơn, mang tỏi mời khách, tươi cười em nói, thứ này kêu là tỏi cô đơn, tỏi mồ côi hay là tỏi một cũng nó, tức là củ tỏi chỉ có một tép một, người xứ Quảng rất quý tỏi này vì không chỉ là một thứ gia vị nấu nướng mà còn để làm một loại thuốc quý có nhiều tác dụng chữa bệnh. Ngâm “tỏi một” với rượu trắng để chữa mỡ trong máu, trị cao huyết áp hay nâng cao sức đề kháng. Tỏi Lý sơn không biết chính xác đã trồng ở đất này từ khi nào. Nó nhỏ vừa, màu trắng, thơm dịu, cay dịụ, dễ thương lắm nghe.

Những thửa ruộng bậc thang cao thấp chênh nhau chỉ bằng bậc thềm nhà với ngoài sân, ngăn cách bằng những viên đá đen xám nham thạch của núi lửa xếp đặt ngẫu nhiên làm nên những tiểu cảnh đồng quê. Ở mỗi góc nhìn thấy đẹp, giản dị và riêng tư như vị cay thơm dịu dàng của những tép hành tỏi trồng trên đồng đất Lý Sơn. 

Sau mỗi mùa tỏi, người nông dân ở đây có thể  trồng đậu trồng mè, rồi dưa hấu rồi hành, bắp, vừa để cải tạo đất vừa là xen vụ giữa hai mùa tỏi. Thường thì ba bốn năm người ta mới thay mới đất đai một lần. Nếu nhà ai có dư dả  và siêng năng, muốn đất tốt hơn, muốn cây trồng cho năng suất cao hơn thì mỗi năm thay một lần.

Cát biển xưa kia lấy ở gần bờ, rồi ra xa dần. Ghe mang cát đổ về ven bờ, rồi bơm lên bãi. Người nông dân phải mua cát về đồng , bởi cát biển bây giờ là năm bảy chục ngàn một khối. Có thời gian lên tới bạc trăm, là một chi tiêu khá lớn cho mỗi nhà nông. Bởi vào mùa vụ còn nhiều nỗi lo, phân giống tưới tiêu. Ở đảo không có hệ thống thủy lợi nên không có lúa nước và các thứ cây sống trên nước. Người ta đóng những giếng nước ngoài ruộng rồi bơm lên bằng máy bơm xài động cơ chạy dầu để hàng ngày tưới tắm cho hoa màu.

Chuẩn bị cho một vụ mùa mới, đồng đất ở đây được làm rất mất công và kỹ lưỡng. Đầu tiên là phải cào hết toàn bộ lớp đất cũ của mùa vụ trước bỏ đi để thay mới. Đất đỏ giống như đất bazan được mang về từ núi, cát trắng mang về từ biển khơi.  Sau khi lớp đất đỏ được trải đều lên mặt ruộng chừng vài ba phân, người ta sẽ phủ lên một lớp cát cũng với độ dày như vậy.

 Những củ hành hay tỏi giống sẽ được những bàn tay khéo léo  trồng lên trên, phải làm sao cho phần gốc mai này sinh củ sẽ nằm trong lớp cát trắng mỏng xốp và thoáng khí nhưng phần rễ lại được ăn vào lớp đất đỏ màu mỡ được thêm phân gio nằm phía dưới. 

Loại cát trắng dùng để trồng hành tỏi có rất nhiều ngoài biển Lý Sơn. Đó là thứ cát biển lẫn san hô với vỏ sò vỏ ốc qua bao năm tháng đã mềm mủn đi, vỡ vụn và tơi xốp, có rất nhiều khoáng chất.

Cát được người ta hút ngoài biển lên những xà lan lớn, mang về tập trung ở ven bờ, từ đó bơm lên một vựa cát, bán cho nhà nông mang ra đồng ruộng. Thứ cát thiệt lạ, vừa che phủ cho củ tỏi tránh bớt cái nắng khắc nghiệt mùa khô trên đảo, bớt phần bốc hơi nước dưới tầng đất đỏ, vừa làm cây tươi tốt lại tạo nên một hương vị đặc biệt cho hành tỏi Lý Sơn, không ở đâu có được. Đó là một ban tặng của thiên nhiên cho đồng đất, cho sự chịu thương chịu khó của người nông dân Lý Sơn.

Ai đó đã một lần đến với Lý Sơn, thăm nhà truyền thống hải đội Hoàng Sa, nhà thờ cai đội và những ngôi mộ gió, thăm chùa thăm dinh, nhớ thăm bãi biển nhỏ và chụp lấy vài tấm hình vách đá núi lửa. Ta sẽ để một ít thời gian đến với người nông dân. Sau mùa thu hoạch tỏi, sản vật nổi tiếng của đảo, sẽ gặp và trò chuyện cùng họ trên ruộng đồng với công việc làm mới đồng đất  nơi này. Những đống đất đỏ ba zan, đống cát san hô trắng đổ sẵn hai bên đường, những ruộng bậc thang áo mới thay, đẹp lắm. Và hãy nhớ mua về một ít hành tỏi để làm quà. Thứ hành tỏi rất thơm ngon chỉ trồng được ở đồng đất Lý Sơn này thôi, bạn nhé.