Cây Dơi.

Ngồi cà phê chiều vắng nghe câu ca: "Trời lập Đông chưa em, cho lũ Dơi đi tìm giấc ngủ vùi" chợt nhớ một chú Dơi trú ngụ ở nhà lâu nay. Con Dơi quạ ấy bự lắm, đã bao nhiêu năm, cứ chập choạng tối, ngày nào nó cũng về sân nhà, ăn trái trên cây Sơ ri và Khế ngọt rồi bày bừa ra sân cho mình phải dọn. Ít lâu nay buổi tối không còn thấy nó về, không biết nó đã già quá rồi đi xa hay là vô duyên gặp phải bợm nhậu trong nồi cháo đậu xanh thịt dơi bằm.

Dơi là động vật hoang dã trong thiên nhiên, nó thuộc loài thú và có nhiều giống khác nhau. Có giống Dơi độc địa, hút máu súc vật nuôi, là nghe người ta nói vậy mà chưa thấy nhưng ở ta có giống Dơi quạ thì chuyên ăn phá cây trái còn Dơi chuột là loài dơi nhỏ, chuyên ăn bù mắc muỗi mòng là con vật có ích cho nhà nông.

Người ta nói rằng phân Dơi được người xưa chế làm thuốc súng và trong đông y còn dùng để chữa được một vài thứ bệnh. Còn bây giờ người nông dân dùng phân dơi là thứ phân cao cấp và sạch mang bón cho những thứ cây ăn trái quí như cam sành, dưa hấu, sầu riêng...

Làm cây dơi để lấy phân là nghề của bà con Khmer không biết đã có từ bao giờ. Người ta không nuôi, không phải cho nó ăn mà chỉ cần dụ nó, làm nhà cho nó vô ở để làm lợi cho mình. Con Dơi chuột rất thích làm tổ trong bụi lá Thốt nốt. Dưới miền Tây, những vùng có bà con người dân tộc Khmer sinh sống, những vùng có bóng dáng của cây Thốt nốt vươn cao lá có thể làm cây dơi. Miền Tây mêng mang sông nước, nhiều muỗi mòng và cũng rất nhiều những bác nông dân siêng năng tinh ý đã học theo cách người Khmer làm những căn nhà cho lũ Dơi về ở để lấy phân của nó.

Giữa hai cây Thốt nốt hay cây Dừa, cách nhau chừng dăm thước, người ta bắc cây ngang, lợp mái lên trên và bó lá Thốt nốt bên trong, cao trên mặt đất chừng bảy tám thước giống như một mái nhà che nắng che mưa. Cũng thấy người ta còn làm cây dơi từ một cây dừa, nhỏ hơn và cao hơn. Những mái nhà trên cao ấy như những chiếc lọng thật dễ thương chính là nhà để dụ những chú Dơi tới. Ở miền Tây muốn làm cây dơi phải đi mua lá Thốt nốt về làm tổ, lợp mái bằng tàu dừa nước. Nhà cửa dễ thương, chủ nhà mến khách, vườn nhiều cây lá, tĩnh lặng thanh bình là dơi rủ nhau về ở.

Phía dưới xung quanh gốc cây, đất được nện phẳng để dễ dàng quét gom phân. Về mùa mưa thì người ta dùng lưới hay tấm bạt giăng ở dưới hứng phân. Phân dơi gom lại cho nguyên hạt, mang phơi khô, bỏ bao cất dưới gầm nhà sàn, có mối tới lấy. Người ta bán phân dơi không rẻ chút nào, một dạ tới mấy chục ngàn đồng, nên nó mới là thứ phân cao cấp.

Phân Dơi dưới gốc dừa.

Cái thứ ngủ ngày, cả ngày nó ngủ vùi. Khi chập choạng tối và dát hửng sáng là lũ Dơi rủ nhau bay đi kiếm ăn, nó bay đi bắt mồi ít lâu rồi quay về tổ, treo mình trên cành lá. Những khi Dơi bay khỏi tổ đi kiếm mồi là người ta tranh thủ dọn dẹp sạch sẽ nhà cửa cho chúng, giũ nước tiểu, phân dính trên lá Thốt nốt. Thức ăn của con Dơi chuột là thứ côn trùng, muỗi mòng, bướm đêm, bù mắc là thứ có hại cho lúa, cho người. Mà bầy Dơi chuột hay lắm nghe. Người ta kể rằng nó sống nền nếp, có đi ăn uống nhậu nhẹt ở đâu xong cũng về tổ, về nhà mới đi vệ sinh, thế nên mới có những hang Dơi lớp phân dày cả mét. Chắc là biết tập tính của nó vậy, người ta mới làm nhà để dụ nó về.

Trên đường dong chơi nước bạn Cambodia, ghé vườn nhà dân thăm những cây dơi, thật là thú vị được biết thêm một công việc, cũng là một nghề trong nghề nông vốn đã nhiều vất vả.