Thương nhớ người nhà quê.

Khi không còn đất

Tháng Tư ra chơi Hà Nội, nhìn thấy nhiều hơn quang gánh của người quê trên phố. Tháng Tư ra chơi Hà Nội, nghe thấy tiếng súng và nghe thấy tiếng khóc than của những người nông dân mất đất, xót lòng và bỗng nhớ về người nhà quê. Tháng Tư lại cộng thêm vào những điều phải suy nghĩ...

Có một thời, đi về vùng nông thôn, tới đâu người ta cũng đều tìm nhà người nông dân mà ở. Người nhà quê sẵn sàng nhường nhà cho người lạ ở, nhường chiếc giường, chiếc chiếu mới sạch đẹp nhất cho nằm, chia trái bắp miếng khoai bữa đói lòng. Họ là những nông dân, là người nhà quê ấy. Như một lẽ đương nhiên, từ hồi nào giờ, họ sẵn sàng đón nhận hết người tứ xứ về nhà mình ở, từ người lính trẻ đến anh thợ cầu, từ cậu sinh viên đến chị phu lục lộ và nhất là tất cả những đứa trẻ thành phố sơ tán về miền quê những năm chiến tranh.

Tất cả đám trẻ nhỏ ở các thành phố thuở ấy có một phần đời rất đẹp được sống ở nhà quê cho tuổi thơ ghi nhớ. Đó là những năm chiến tranh, hai lần Mỹ ném bom miền Bắc là hai lần đi về miền quê, sống với người nhà quê bao nhiêu năm dài trọ học miễn phí. Đứa có quê được về quê sống với ông bà họ hàng, đứa quê xa thì theo những trường học nội trú đi tới nơi nào có thể tới được, miễn xa chốn đô thành, là về ruộng đồng, sống với người nhà quê.

Nhớ năm ấy tháng Tư ngày mười sáu, bom Mỹ lại một lần nữa ném tới Hà Nội. Từ căn gác cao nhìn qua sông Hồng, bên kia bờ đê, Gia Lâm khói đen bốc cao, kho Đức Giang lửa cháy suốt ngày đêm sau trận bom thả.

Bữa đi học thường ngày hôm ấy cũng là buổi học cuối cùng của tuổi học trò. Chưa kịp thi tốt nghiệp, không có dòng lưu bút, chưa kịp lời chia tay.

Ngay đêm ấy, thêm một lần nữa, mọi gia đình Hà Nội đều dọn dẹp nhà cửa, gói ghém mang theo những vật dụng sinh hoạt tối thiểu cùng những người thân yêu của gia đình, tất cả người già và con trẻ chia tay năm cửa ô, bỏ lại nhà cửa và một Hà Nội vắng lặng chờ mùa Hè. Người ta theo mọi ngả đường rồi rẽ những lối nhỏ đi về các làng quê xa, mang con trẻ lại về nương náu nơi đồng đất của người nhà quê.

Bắt đầu những ngày tháng với người và đất Văn Giang. Hai kỳ thi tốt nghiệp phổ thông và thi vào đại học của đám trò Chu Văn An Hà Nội năm ấy đều về nhờ đất Văn Giang, Hưng Yên. Trước ngày thi, đám nhỏ tới Văn Giang, chia nhau về làng xã, mượn nhà dân mà ở, mượn trường làng mà thi. Chắc không có những khóa thi nào giống như năm ấy, đi thi từ ba giờ sáng, để sao cho mỗi ngày hoàn thành hết một môn thi trước khi trời hừng sáng.

Người nhà quê với chợ nhỏ.

Người nhà quê ở Cửu Cao ngày ấy thương đám nhỏ thành phố về quê đi thi, thức đêm căn chừng, hối đám nhỏ đi ngủ mau, mai thi rồi giờ này làm sao còn học. Sớm ra nấu bữa cơm gạo mới, kêu đám nhỏ dậy ăn lấy sức đi thi, rồi tay xách theo ngọn đèn dầu đưa tới tận ngôi trường làng. Những trò nhỏ ấy, bây giờ nên người, làm sao quên được những năm tháng và tấm lòng những người nhà quê thơm thảo.

Năm thứ nhất đại học Giao thông lại về đất Văn Giang, lại ở nhờ nhà dân và đi học. Ngày đón sinh viên về xã, người nhà quê bớt ra ít đất ruộng, tre nứa trát vách bùn với rơm khô làm nên cái lớp học cho mỗi lớp, cái bếp ăn tập thể cho mỗi khoa còn đám sinh viên thì về ở với dân, nhà chật hai ba đứa, nhà rộng thì bốn năm, họ nhường hết cho nửa căn nhà với những đồ dùng tốt nhất.

Một đêm nào bỗng nghe trời đất tung hoành, mái nhà đổ sập, cột kèo ngổn ngang, đang ngon giấc ngủ tỉnh dậy bên đống bùn đất. Bom B52 rải từ ngoài sông Hồng qua bờ đê Văn Giang, kéo một vệt qua làng ngay đêm hôm đó. Bao nhiêu cửa nhà người quê, xóm làng tan nát. Người quê lại thu xếp cho đám sinh viên chuyển lên xã trên xa đê, mọi việc ngổn ngang cứ để đó, đã có người lo, an tâm đi mà học.

Không thể quên được ngôi nhà trọ lâu nhất của người nhà quê ở Văn Giang năm ấy. Nhà chỉ có một ông lão và năm người nữ cả vợ dâu con nhưng quần quật suốt ngày, từ làm lúa, làm đay, làm đót. Tối nào sau bữa cơm chiều vợ chồng cũng mang nước chè tươi ra ngồi ngoài sân gạch, nhìn đám sinh viên hoc bài là nhớ là nhắc mấy người con đi lính. Cái sân gạch phơi đầy lúa khi mùa về rồi lại mang lên hợp tác, lại chở đi xa, giao hết cho nhà nước. Ông lão chẳng tiếc gì, chẳng mong gì hơn mau tới ngày hòa bình cho mấy anh em được về nhà với lão. Nhà có một vườn cây Nhót leo kín giàn trước sân, sáng nào Chào mào cũng về ăn quả và hót, nhìn những trái Nhót màu hồng mọng nước, chưa kịp ăn chỉ mới nhắc tên đã muốn ứa nước miếng.

Nhớ chị Hậu làm dâu ở nhà hay cười hay chuyện. Vợ chồng cưới nhau chưa đầy tháng là anh đi lính tới giờ, bẵng mấy năm nay không nhận thơ, bỗng thấy lo lo một dạo, chỉ biết làm việc tối ngày cho quên đi.
Nhớ cô con gái út tên Hoa, chiều nào nghe tiếng hát từ ngoài ngõ là biết Hoa đi làm đồng về. Tối tối ngồi học bài Hoa thường kiếm cớ đi ngang, khi dúi cho củ khoai lang nướng trồng đất ngoài đê, khi lại mấy củ Rong riềng mới luộc còn nóng hổi.

Cứ loanh quanh với Văn Giang như thế, nên những cái tên Cửu Cao, Tân Tiến, Nghĩa Trụ... nhắc tới là nhớ tới một thời làng quê, nhớ tới người nhà quê và những tấm lòng...

Tháng Tư năm nay, bạn bè rủ nhau về gặp mặt sau bốn chục năm chia tay nhau, chia tay thày cô giáo và ngôi trường phổ thông Chu Văn An Hà Nội nâng niu những năm tháng học trò.
Tháng Tư Hà Nội nghe chuyện người ta tổ chức với nhau giành giật ruộng đất ở Văn Giang, nơi một thời được ở với người nhà quê ăn học. Tháng Tư ra Hà Nội chơi nghe thấy tiếng súng và nghe thấy tiếng khóc than của những người nông dân mất đất, xót lòng và bỗng nhớ về người nhà quê. Tháng Tư lại cộng thêm vào những điều phải suy nghĩ.