Theo chân những cựu binh tình nguyện.

Những người bạn ấy ở Hà Nội, mới được biết và hiểu về họ một phần nào qua những bài viết về đời lính chiến trận mạc trên trang viết của họ, yêu thích và cảm phục họ, một thời trai trẻ máu lửa nhưng yêu đời, yêu giọng văn mộc mạc và rất đời. Gặp họ ngoài đời, giản dị và dễ thương như chính họ.

Họ từng là những người lính quân tình nguyện Việt nam, năm xưa đến đất này làm nhiệm vụ quốc tế, giúp cho người dân Cambodia khỏi nạn diệt chủng của Khme đỏ, và cũng chính là chống lại cú thọc be sườn hiểm độc trước khi cuộc chiến trực diện biên giới ba mươi hai năm trước của người láng giềng phuong Bac tham lam muôn thuở. Nhiều năm sau này thấy người ta ngại ngùng ít muốn nhắc tới, sẽ có một ngày vào lãng quên.

Gặp gỡ một buổi chiều rồi cùng nhau lên đường gió bụi với những người bạn mới.
Cùng với những người cựu binh trở lại đất nước này, một chặng đường dài vòng quanh Biển Hồ, hướng Tây Bắc theo đường 1, vào đường 5, gặp đường 6 ở Sisophon gần biên giới Thái ngược về Siem Reap, xuống Kampong Cham rồi trở về Phnom Penh. Chuyến đi du lịch, thăm thú đất nước của chùa tháp và còn để sống lại những kỉ niệm, để tìm về những miền đất bom đạn năm xưa họ và đồng đội đã đi qua, đã đổ máu, đã nằm xuống. Rừng xưa nay đã xanh lá.

Tùng, người Hà Nội, nhanh nhẹn và điềm đạm, là kĩ sư làm việc trong ngành xây dựng.
Có thể nhìn thấy trên gương mặt Tùng một chuyến đi mang nhiều cảm xúc. Anh hồ hởi khi đi qua một ngôi chùa nơi đóng quân xưa ở gần Udong, anh chau mày khi lộn đường đi tìm mãi cái ga xép nhiều kỉ niệm. Ngồi ghế phụ để tiện lên xuống hỏi đường và chiếc Nikon thường trực trên tay bắn liên tục suốt cả hành trình. Sẽ chờ đón thêm những câu chuyện rất tình người từ anh.

Căn, người cựu binh năm nay độ tuổi năm mươi, cười thật hiền: chiến tranh không phải trò đùa và súng đạn là đồ khùng điên. Ai mang được cái thân về nhà là được thấy mẹ già cười trong nước mắt. Ngồi một mình trầm ngâm bên một hồ nước ven thị xã Svay Rieng, đưa mắt nhìn thật xa, anh nói anh bị thương chính ở nơi này.
Nhà anh ở ngoại thành Hà Nội, cuộc sống tuy còn nhiều vất vả nhưng ổn định, con cái đã lớn. Anh vui chuyện và hài hước, hiền lành và thân thiện. Cứ hình dung câu chuyện đôi chim sáo của Tùng và Căn trên tàu lại bật cười và ân hận mãi bữa rồi anh bị say nắng nằm trong chợ Kampong Thom mà chẳng ai hay, may có bà con địa phương đỡ, không bị làm sao.

Anh Si ở miền Nam nên dễ dàng hơn sang thăm nước bạn. Vốn tiếng Khme tương đối của anh có thể nhảy xe bus đi chơi bụi dễ. Sau nhiều năm làm việc trở về, anh hiểu nhiều về nước bạn và những câu chuyện kể của anh về đời sống người dân ở đất này thật thú vị.

Qua một phum nhỏ nằm bên sông, ghé hỏi thăm đường đi, bà con nghe bộ đội tình nguyện năm xưa, thật mừng vui mời các anh vô nhà chơi. Bằng vốn từ Khme ít ỏi của các anh và đôi tay khéo léo, họ trò chuyện nói cười râm ran. Đâu đó thoáng bóng cô gái xinh xinh, ánh mắt và nụ cười  rất Việt.

Trên đường thiên lý, không ít lần người dân biết những người lính tình nguyện năm xưa, ghé lại trò chuyện, họ hết sức mừng vui và quý trọng.

Bạn bè đồng ngũ của các anh ở nhà cùng theo bước chân của đoàn trên mạng. Một tin nhắn giữa hành trình dặn nhớ ghé chụp tấm hình sân bay Kampong Chnang nhé. Một cuộc điện thoại dặn đi tìm cố nhân. Có cái cô gái tên Ni xinh đẹp ở chợ Lech năm xưa ấy, bây giờ ra sao, cả đoàn vào chợ đi tìm, cũng gặp một chị Ni tóc giờ đã bạc, mà không phải nàng Ni năm xưa, vui thế.

Những năm đôi tám, thời trai trẻ của họ đi qua máu lửa, chứng kiến và ôm vào lòng những mất mát đau thương không thể bù đắp của bạn bè, đồng đội. Những người cựu binh ấy đã nhìn thấy một chế độ diệt chủng tàn ác của Khme đỏ trên đất nước Cambodia. Những câu chuyện về những thành phố không bóng người, những căn phố bỏ hoang, những cánh cửa kéo gỉ sét, những dòng người trốn chạy công xã nhân dân...

Theo chân những người lính về bên bờ sông Tonle Sab, nơi một người bạn nằm xuống. Bụi mù đất đỏ một cung đường sắt tìm về ga xép ở Bamak, nơi người đại đội trưởng hi sinh trên tháp nước. Và khói nhang miên man một chiều tắt nắng ven rừng lá Khộp khiến cho lòng ta chùng lại.

Rất nhiều khi thấy những người cựu binh yên lặng hồi lâu, mắt nhìn xa xăm nơi cánh rừng thưa hay khoảng không vô tận, biết là họ đang có những phút trầm ngâm nhớ lại và đang sống với hồi ức cùng đồng đội, với sự sống và cái chết, sự may mắn và số mệnh. 

Những câu chuyện của những người lính, bao giờ cũng rất thật và hay hơn sách vở.

Đoàn nghỉ chân bên bờ Mekong.
T/p  Kampong Cham thơ mộng.

Đất nước Cambodia nhiều tiềm năng. Những quần thể đền đài của đế chế Angko ở khắp nơi, cổ xưa và kì diệu. Những thành phố lớn, những khu chợ trung tâm đã tràn ngập hàng hóa, những cửa tiệm ăn, khách sạn, dịch vụ sáng đèn đêm phục vụ du khách. Đi qua những cánh đồng mênh mông huốt tầm mắt, những rừng cao su bạt ngàn vùng đất đỏ, và đâu đó một vùng quê xa, những kênh mương thủy lợi, những nhà máy thủy điện đang được hình thành.

Thành phố Phnom Penh yên ả nằm tại nơi giao nhau của dòng Tonle Sab chảy ra từ Biển Hồ và dòng Mekong chảy về từ phương Bắc. Ở nơi đây đôi dòng sông chỉ chạm nhẹ vào nhau để rồi lại lập tức lại chia tay nhau, dòng Mekong chảy vào Nam bộ mang tên sông Tiền còn dòng  Sab xuôi về phía nam trên đất Cambodia mang một cái tên khác Bassac, rồi dòng Bassac chảy vào đất Việt mang tên Hậu giang hiền hòa. Hàng năm mùa nước nổi, dòng Sab cùng Mekong mang về miền Tây nặng hạt phù sa cho một mùa lúa mới và bao nhiêu sản vật của Biển Hồ.

Nơi giao nhau của hai dòng sông.

Nghỉ chân bên bờ Tonle Sab, ngắm nhìn thành phố Phnom Penh thanh bình. Hoàng cung Cambodia nhìn ra nơi hai dòng sông giao nhau ấy, mùa này lòng sông chia rõ một nửa đục phù sa của dòng Sab và một nửa trong xanh của dòng Mekong.
Cây cầu sập năm xưa nay đã được xây mới, nối thủ đô vào đường 6A lên cung đường  tây bắc ngược dòng sông lên Biển Hồ, lên kinh thành chùa tháp Angko. Những cần cẩu, giàn giáo vươn cao bên kia sông của nhiều công trình xây dựng nối tiếp nhau. Thành phố và đất nước này đang mỗi ngày đổi thay.

Một chuyến đi xa nhiều thú vị và được thêm những người bạn mới đáng quý. Ai đó sẽ  nhớ "tức thốt nốt chu", nhớ nụ sầu đâu chấm mắm bồ hóc, nhớ khô mắm cá Sửu và nhiều lắm những sản vật của Biển Hồ chẳng ở đâu sánh được.